Alzheimer hastalığı hem genetik hem çevresel faktörlerden etkilenebilir. Genetik faktörlerin Alzheimer hastalığına yakalanma riskini artırdığını gösteren kanıtlar var, ancak tek başına ailenizde Alzheimer hastalığı olması sizin de olacağınız anlamına gelmez.
Alzheimer hastalığı için genetik testler
Ailenizde hastalık varsa bazı genetik testler istiyoruz. Eğer Alzheimer hastalığı genetik özellikler taşıyorsa tipik olarak 65 yaşlarında değil, daha erken yaşlarda başlayabiliyor. En sık karşılaştığımız APOE geni gibi genlerde etkilenmeler, hastalığa yakalanma riskinin artmasıyla ilişkilendirilmiştir. Alzheimer hastalığı ile bağlantılı olan diğer genler arasında APP, PSEN1 ve PSEN2 bulunur.
Alzheimer hastalığında etkili genler
Bir kan testi en sık gen pozitifliği olan hangi APOE genine sahip olduğunuzu söyleyebilir, ancak sonuçlar Alzheimer olup olmayacağınızı tahmin edemez. Test, hangi kişilerin risk faktörlerine sahip olduğunu söyleyebilir, böylece hastalık gelişmesi açısından erken önlem almak mümkün olabilir.
APOE’nin üç yaygın formu var:
APOE e2 geni
En az yaygın olan APOE e2, Alzheimer riskini azaltır.
APOE e4 geni
Alzheimer riskini artırır ve hastalığa daha erken yaşta yakalanma ile ilişkilidir. Genel popülasyonun yaklaşık %15 ila %25’i bir APOE e4 aleli taşır.
APOE e3 geni
APOE gen ailesinin en yaygın olanıdır. Alzheimer riskini düşük oranda etkiliyor.
Bir APOE genini annenizden, diğerini babanızdan aldıysanız, APOE geninin iki kopyasına sahipsiniz. En az bir APOE e4 gen kopyasına sahip olmak, Alzheimer hastalığına yakalanma riskinizi iki ila üç kat artırır. İki APOE e4 gen kopyanız varsa, riskiniz yaklaşık sekiz ila on iki kat yüksektir. Ancak APOE e4 genine sahip olan herkes Alzheimer hastalığına yakalanmaz. Ve hastalık, APOE e4 genine bile sahip olmayan birçok insanda ortaya çıkıyor. Bu da APOE e4 geninin riski etkilediğini ancak direk bir neden olmadığını düşündürüyor.
ABCA7 geni
Yoğun olarak çevresel faktörler Alzheimer hastalığının gelişiminde yer almaktadır. Bunun dışında ABCA7 geni de etkilidir. ABCA7’nin kesin rolü net değil ancak genin daha büyük bir Alzheimer hastalığı riskiyle bağlantılı olduğu görülüyor.
CLU geni
Bu gen, amiloid-betanın beyinden temizlenmesini düzenlemeye yardımcı olur. Araştırma, amiloid-beta üretimi ve atılımının bir dengesizliğin Alzheimer hastalığının gelişiminde rolü olduğu teorisini desteklemektedir.
CR1 geni
Bu genin ürettiği proteinin eksikliği, beyindeki kronik iltihaplanmaya katkıda bulunabilir. Enflamasyon, Alzheimer hastalığının gelişiminde başka bir olası faktördür.
PICALM geni
Bu gen, beyin sinir hücrelerinin (nöronlar) birbirleriyle iletişim kurma süreciyle bağlantılıdır. Nöronlar arasındaki düzgün iletişim, uygun nöron işlevi ve hafıza oluşumu için önemlidir.
PLD3 geni
PLD3’ün beyindeki rolünü halen net bilmiyoruz. Ancak son zamanlarda Alzheimer hastalığı riskinin önemli ölçüde artmasıyla ilişkilendirildi.
TREM2 geni
Bu gen, beynin iltihaplanmaya tepkisinin düzenlenmesinde yer alır. Bu gendeki nadir varyantlar, artan Alzheimer hastalığı riski ile ilişkilidir.
SORL1 geni
SORL1’in 11. kromozom üzerindeki bazı varyasyonlarının Alzheimer hastalığı ile ilişkili olduğu görülmektedir.
Alzheimer hastalığının temel mekanizmaları
Araştırmacılar, potansiyel olarak hastalığı tedavi etmek ve önlemek için yeni yollara yol açabilecek olan Alzheimer hastalığının temel mekanizmaları hakkında daha fazla şey öğrenmeye devam ediyor.
Erken başlangıçlı Alzheimer hastalığı için bilim adamları, mutasyonların erken başlangıçlı Alzheimer hastalığına neden olduğu üç gen belirlediler. Bu mutasyona uğramış genlerden birini herhangi bir ebeveynden miras aldıysanız, muhtemelen 65 yaşından önce Alzheimer semptomlarına sahip olabilirsiniz.
- Amiloid öncü proteini (APP)
- Presenilin 1 (PSEN1)
- Presenilin 2 (PSEN2)
Bu genlerin mutasyonları, amiloid-beta peptid adı verilen toksik bir protein parçasının aşırı miktarda üretilmesine neden olur. Bu peptit beyinde birikerek Alzheimer hastalığının karakteristiği olan amiloid plakları adı verilen kümeler oluşturabilir. Toksik amiloid-beta peptit ve amiloid plaklarının birikmesi, sinir hücrelerinin ölümüne ve bu bozukluğun ilerleyici belirtilerine yol açabilir.
Amiloid plaklar beyinde toplandıkça, TAU proteinleri arızalanır ve nörofibriler yumaklar oluşturmak için birbirine yapışır. Bu düğümler, Alzheimer hastalığında görülen anormal beyin fonksiyonlarıyla ilişkilidir.
Erken başlangıçlı Alzheimer bağlantılı mutant genler
Erken başlangıçlı Alzheimer ile bağlantılı olan mutant genlerin (APP, PSEN1 ve PSEN2) test edilmesi, erken belirtiler gösteriyorsanız veya ailenizde erken başlangıçlı hastalık öyküsü varsa daha kesin sonuçlar sağlayabilir.
