Felcin tedavi edilemeyeceği düşünülse de hasta eğer ilk saatlerde hastaneye ulaştırılırsa ve ne kadar çabuk müdahale edilirse tedavi edilebilir bir durum. Fakat ondan önce felci önlemek için yapılabilecekler var. Gündelik hayatımızda yapacağımız 8 basit değişiklikle felç riskini azaltmak mümkün.
Felç sıklıkla geleceğini önceden haber verir. Felç gelişmeden riskli kişilerin koruyucu tedavisi en önemli yaklaşım olmalıdır. Felcin önlenmesinde yaşam şekli değişiklikleri arasında özellikle beslenme çok önemli. Beslenmede doymuş yağ asitleri ve basit karbonhidrat içeren yiyeceklerden kaçınmak, lifli besinler yemeye özen göstermek, meyve ve sebze ağırlıklı beslenmek, tuzu kısıtlamak önem taşır. Özellikle Akdeniz diyetinin felçten koruyucu (zeytinyağı ve sebze içerikli diyet) olduğu ortaya konulmuştur.
Diğer yandan fiziksel aktivitenin arttırılması açık havada zorlanmadan yapılan aerobik egzersizler felç riskinde azalma ile ilişkilidir. Kişilerin haftada 4 gün 45 dakika – 1 saat veya günlük en az 30 dk açık havada yürüyüş egzersizlerini düzenli uygulamaları önerilmektedir. Hipertansiyon, diyabet hastalığı, kolesterol yüksekliği gibi risk faktörlerinin kontrol altına alınması, tansiyonun 140 / 90 mmHg altında tutulması, sigara tüketiminin tamamen kesilmesi ve alkol tüketiminin kısıtlanması, kilo fazlalığının diyetlerle uygun sınırlara çekilmesi önemlidir. Bu risk faktörlerine yönelik doktorunuzun gerekli durumlarda önereceği ilaçları düzenli kullanmak felç riskini azaltmaktadır.
Bir kişinin felç riskinin azaltılması için 8 basit değişiklik şöyle sıralanabilir:
- Aktif olun
- Kolesterolünüzü kontrol altında tutun
- Daha sağlıklı yiyin
- Tansiyonunuzu kontrol altında tutun
- Kilo verin
- Kan şekerinizi düşürün
- Sigarayı bırakın
- Alkolü azaltın
Bunlardan birini bile yapmanız etkilidir ancak tümünün kontrol altına alınmasının felç riskini önemli oranda düşürdüğü gösterilmiştir. Yani ne kadar çok değişiklik yaparsanız, riskiniz o kadar fazla düşer. Örneğin tansiyonunuzu normal seviyelere düşürmeniz felç riskinizi %50 azaltır. Sigara içmiyor olmak veya sigarayı bırakmak riski %40 azaltır.
Beslenme
HDL/Total kolesterol oranı: HDL düzeyiniz kalp damar hastalığı riskini belirleyen güçlü bir göstergedir. HDL rakamınızı total kolesterol değerinize bölün. Bu oranın %24 çıkması ideal olanıdır. Ancak %10’un altında ise kalp hastalığı için güçlü bir belirteçtir. Ayrıca genetik olarak düşük HDL düzeylerine sahip olabilirsiniz. Bu durumda total kolesterolünüzü düşürmek için beslenme değişiklikleri yapmalısınız. Egzersiz HDL düzeyinizi yükseltmenize yardımcı olabilir. Kesinlikle denemenizi tavsiye ederim.
Trigliserid/HDL oranı: Bu oran ideal olarak 2’nin altında olmalıdır. Bu amaçla yine beslenmenizde doymuş hayvansal yağları sınırlamalı ayrıca glisemik yükü yüksek yiyecekleri beslenmenizde sınırlamalısınız.
Evet, kolesterol sağlıklı olmanız için gereklidir. Hücre zarlarının temel işlevleri beyin işlevleri ve bazı hormonların üretimi için gereklidir. D vitamini üretimi de kolesterol ile bağlantılıdır. Kolesterol fazlalığı kadar eksikliğinin de sağlığınız için iyi olmayacağı kesindir.
Bazı yiyecekler kolesterol düzeyinizi çok yükseltmez ama bazıları yükseltir. Arasıra yediğiniz bir şey o kadar zararlı olmayabilirken, hergün yiyor olmanız mutlaka farklı sonuçlara sebep olacaktır. Fakat hepsi bu kadar değil. LDL kolesterolü yükselten aynı zamanda rafine karbonhidratlardır. LDL kolesterol yüksekliği yaşıyorsanız tatlı ve işlenmiş karbonhidrat tüketiminizi düşürmeniz yararlı olacaktır.
Trans yağlar’dan kaçınmanız gerektiği şüphesiz ki çok açıktır. İçinde felç ve kalp hastalığının da olduğu pek çok hastalığın belirteci olan inflamasyonu teşvik ederler. Trans yağ tüketenlerde iskemik felç oranının %30 arttığını gösteren çalışmalar vardır.
Lif tüketerek felçten korunun
Günde tükettiğiniz her 7 gram lif, felç riskinizi %10 düşürür. Ne kadar çok lifli yerseniz riskiniz o kadar düşer. Suda çözünen lif daha çok etkilidir. Ayrıca şeker, kolesterol ve yağları da barsaklarınızdan temizler. Ayrıca yararlı bakterilerin barsaklarınızda üremesini arttırarak bağışıklık sisteminiz ve tüm sağlığınızı destekler. Sağlıklı lifleri içeren yiyecekler:
- Çilekgiller, brokoli, brüksel lahanası, lahana gibi sebzeler
- Soğan, sarımsak
- Tüm çiğ sebzeler
- Badem
İdeal olanı çözünmeyen lif içeren yiyecekleri de dengeli bir şekilde almanızdır.
- Keten tohumu
- Kuru baklagiller
- Karnabahar
- Bezelye
Ulusal Felç Birliğine göre felçlerin %80’i yaşam tarzı değişiklikleri ile önlenebilir. Düzenli egzersiz yapıyor olmanız da insülin ve leptin sisteminde olumlu değişikllikler yaparak sizi ayrıca koruyacaktır. Eğer felç geçirdiyseniz egzersiz sizin için daha da önemlidir. Araştırmalar düzenli egzersizin hem fiziksel hem de ruhsal olarak iyileşmeyi hızlandırdığını göstermektedir.
İşlenmiş etler
Içerdikleri nitrat ve nitrit bileşiklerinin damarlara zarar verdiği bulunmuştur ki bu da riskinizi arttırabilir.
Diyet içecekler
2011’de Uluslararası Felç Konferansı’nda günde sadece bir diyet içecek içmenin felç riskini %48 arttırdığı gösterilmiştir.
D vitamin eksikliği
Amerikan Kalp Birliği’nin 2010’daki bildirisine göre D vitamin eksikliği felç riskini ikiye katlamaktadır. D vitamin düzeyinizi 40-60 ng/ml düzeylerinde tutmanız size felç dahil pek çok hastalıktan koruyacaktır. (Ayrıca yeterli K2 vitamini aldığınızdan emin olun. D vitamin ile ortak çalışır ve damarlarınızda kalsifikasyon (damar sertliği) oluşmasını engeller.
Acil felç tedavisi
Genellikle inmenin tedavi edilebildiği bilinmediği için hastaların hastaneye ulaştırılmasında çok geç kalınmaktadır. Bu hastalıkta tedavi yönünde eksik bilinenler var toplumda sanki felç tedavi edilemez gibi bir ön yargı var. Ancak günümüzde felç eğer ilk saatlerde hastaneye ulaştırılırsa ve ne kadar çabuk müdahale edilirse tedavi edilebilir bir durum. Hastaların felç geçirse bile yeniden toplumdaki yaşantısına geri dönmesi çok daha kolay gözüküyor. Toplumumuz henüz bu tedavinin farkında değil, bu tedavinin farkındalığını artırmamız gerekiyor.
Felç tedavisi girişimsel anlamda yeni bir yaklaşım, pıhtı oluştuktan sonra oksijensizliğe hassas beyin dokusunu kurtarmak ve oluşacak hasarı önlemek gerekiyor. Felç geçirdikten sonra her geçen dakika milyonlarca hücre ölümü demektir. Toplardamar yolu ile pıhtı eritici tedavilerin inmenin ilk 4.5 saatinde, beyin anjiografisi yapılarak damarda pıhtının çıkartılması yöntemi yani mekanik pıhtı çıkarma yöntemi ise ilk 8 saatte hastaya mutlaka uygulanmış olması gerekiyor. Tedavi ilk 3 saatte yapıldığında 7 hastanın birinde, ilk 4.5 saat içinde yapıldığında 11 hastanın 1 tanesi tamamen iyileşiyor.
Ani bir felç durumunda aspirin kullanalım mı?
Felç beyin kanaması da olabilir damar tıkanıklığı da olabilir. Kanı inceltici bir ilaç verdiğimizde kanamayı artırabiliriz. O nedenle kendi başımıza kanı sulandırıcı bir ilaç almamalıyız.
Felçte tansiyon ölçüp tansiyon ilacı hemen verelim mi?
Kesinlikle böyle bir hastada tansiyonu yüksekse düşürmek için bir ilaç vermeye gerek yoktur. Buradaki temel sorun felç en çok yüksek tansiyon olanlarda gelişiyor ama felç geçirdiğimiz sırada tansiyon yüksek ise onu düşürmemek gerekir çünkü bir damar tıkanıyor damar beyne kan götürür. Tansiyon için ilaç verirsek tansiyon düşer ve beyne giden kan azalır. Ani felç durumunda tansiyon ilacı vermemek gerekiyor.
Ani felç durumunda hastaya kolonya dökelim su serpelim mi?
Su vermek kolonya dökmek alıştığımız bir şey hastayı kendine getirmeye çalışıyor gibi görünür ama aslında bunlar hep bize zaman kaybettiriyor zamanı boşa geçirmemize neden oluyor. Zamandan çalıyor oysa bizim hızlı hareket etmeye ihtiyacımız var acilde yapacaklarımız için zaman kısıtlı. Hastayı bir an önce acile yetiştirmemiz lazım. Felç geçirdiğinde hastanın yutması bozuk olabilir. Beslememeye, su içirmeye çalışmamak lazım akciğerlere kaçabilir ve zatürreye yol açarak hastalığın hızla kötüleşmesine neden olabilir.
