Mutfakta sıkça kullandığımız bazı ürünler ve temizlik maddeleri, günlük yaşamımızı kolaylaştırsa da sağlık üzerinde ciddi olumsuz etkiler yaratabilecek gizli tehlikeler taşıyabilir.
Airfryer, teflon tencereler ve kokulu deterjanlar gibi yaygın kullanılan ürünler, kimyasal bileşenler ve işleme süreçleri nedeniyle vücudumuza zararlı olabilir.
- Airfryer
Airfryer, mutfaklarda devrim yaratan bir cihaz olarak az yağla kızartma yapabilme vaadiyle sağlıklı beslenme trendine hızlıca uyum sağladı. Birçok kişi, yağsız ya da az yağlı yiyeceklerin lezzetinden ödün vermeden kızartmanın keyfini çıkarabileceğini düşünür. Ancak, bu yeni teknolojiyle birlikte gelen bazı gizli tehlikeler var. Özellikle yüksek sıcaklıklarda pişirilen yiyeceklerde, sağlığımıza zarar verebilecek bazı kimyasal maddeler oluşabilir. Bunlardan biri de akrilamid adlı tehlikeli bileşiktir.
Airfryer, patates kızartması, cipsler ve hatta çıtır sebzeler gibi birçok yiyeceği kızartmak için sıkça kullanılır. Özellikle patates gibi nişasta açısından zengin gıdalar yüksek sıcaklıklara maruz kaldığında akrilamid adı verilen bir kimyasal bileşik oluşabilir.
Akrilamid, 120°C’nin üzerindeki sıcaklıklarda meydana gelir ve Airfryer’ın çalışma sıcaklıkları genellikle bu seviyelerin üzerindedir. Akrilamid, gıdalarda bulunduğunda vücudumuzda DNA’ya zarar verebilecek tehlikeli bir madde haline gelir. DNA hasarı, hücrelerin normal işleyişini bozabilir ve kanser oluşumuna zemin hazırlayabilir. Bu nedenle akrilamid, uluslararası sağlık otoriteleri tarafından potansiyel olarak kanserojen bir madde olarak sınıflandırılmıştır.
Airfryer’ın sağladığı yüksek sıcaklıkta pişirme avantajı, aynı zamanda başka bir tehlikeyi de beraberinde getirir: serbest radikallerin oluşumu. Yüksek ısıl işlem uygulandığında, yiyeceklerdeki yağ ve proteinler parçalanarak serbest radikaller adı verilen kararsız molekülleri ortaya çıkarır. Serbest radikaller, vücuttaki hücrelere saldırarak onların işlevini bozabilir ve oksidatif strese yol açabilir. Oksidatif stres, hücrelerde iltihaplanma, yaşlanma ve kronik hastalıklar gibi sorunların temelini oluşturur. Bu durumun etkileri arasında kalp hastalıkları, tip 2 diyabet, Alzheimer ve hatta kanser bulunur. Yani, airfryer’da yüksek sıcaklıklarda pişirilmiş yiyecekler düzenli olarak tüketildiğinde, hücrelerde uzun vadeli hasarlar ve kronik hastalıklara yatkınlık artabilir.
Akrilamid oluşumu 120°C’nin üzerindeki sıcaklıklarda başladığından, airfryer’ın sıcaklık ayarlarını düşük tutarak bu riski azaltabilirsiniz. Patates ve diğer nişastalı yiyecekleri pişirirken 160°C gibi daha düşük sıcaklıklar tercih edilmelidir. Airfryer kullanırken patates, ekmek, cips gibi nişastalı gıdalar yerine sebzeler, balık veya tavuk gibi daha az nişasta içeren gıdaları tercih edebilirsiniz. Bu, hem akrilamid oluşumunu azaltır hem de daha sağlıklı bir beslenme sağlar.
Airfryer’da az miktarda sağlıklı yağlar (örneğin, zeytinyağı) kullanarak hem lezzeti artırabilir hem de pişirme sırasında yağın yanmasını ve zararlı maddelerin oluşmasını önleyebilirsiniz. Yiyeceklerin çok fazla pişirilmesi ve uzun süre yüksek sıcaklıkta bırakılması, zararlı kimyasalların miktarını artırabilir. Bu nedenle yiyeceklerinizi daha kısa süre pişirerek akrilamid ve serbest radikal oluşumunu azaltabilirsiniz.
- Teflon tencereler
Teflon, mutfakta yapışmaz kaplama olarak yaygın olarak kullanılan bir maddedir. Ancak, teflonun içeriğinde bulunan kimyasalların yüksek ısıya maruz kaldığında insan sağlığına zarar verebileceği biliniyor. Eski nesil teflon tencereler, üretim sürecinde PFOA (perflorooktanik asit) ve PFAS içerir. Yüksek sıcaklıklara maruz kaldığında PFOA, buharlaşarak havaya karışabilir ve solunum yoluyla vücuda alınabilir.
PFOA ve PFAS, kanserojen olarak sınıflandırılmış bir kimyasaldır ve kanser, karaciğer hasarı, infertilite gibi sağlık sorunlarına yol açabilir. Teflon kaplamalı tencereler, 260°C’nin üzerine çıktığında kaplama maddesi bozulur ve toksik dumanlar yayabilir. Bu dumanların solunması, nadir olsa da “teflon gribi” olarak bilinen kısa süreli semptomlara (ateş, baş ağrısı, titreme) neden olabilir. PFOA ve PFAS, hormonal dengeyi bozabilir ve endokrin sistem üzerinde bozulmalara yol açarak tiroid fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir.
- Kokulu deterjanlar
Kokulu deterjanlar, çamaşır temizliğinde sıklıkla kullanılsa da içerdikleri kimyasallar hem çevreye hem de insan sağlığına zararlı olabilir. Özellikle, bu deterjanlarda kullanılan sentetik kokular birçok sağlık riskine yol açabilir. Yani siz aslında güzellik kokladığınızı zannediyorsunuz ama zehir soluyorsunuz.
Kokulu deterjanlarda sıklıkla kullanılan fitalatlar, sentetik kokuların kalıcılığını artırmak için eklenir. Ftalatlar, hormonal sistem üzerinde olumsuz etkiler yapabilir. Özellikle üreme sistemi üzerinde olumsuz etkileri olduğu ve doğurganlık sorunlarına, düşük sperm sayısına ve hormonal dengesizliklere neden olabileceği gösterilmiştir. Kokulu deterjanlar, ciltte ve solunum yollarında alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Deterjanlardaki kimyasallar, ciltle temas ettiğinde dermatit gibi cilt problemlerine yol açabilir. Ayrıca buharlaşan kimyasallar solunum yollarını tahriş ederek astımı tetikleyebilir veya mevcut solunum problemlerini kötüleştirebilir. Kokulu deterjanlardaki sentetik koku maddeleri, merkezi sinir sistemini etkileyerek dikkat dağınıklığı, baş ağrısı, yorgunluk gibi yakınmalara yol açabilir.
- Plastik kaplama ve filmler
Plastik kaplar ve filmler, gıdaların saklanmasında ve paketlenmesinde sıklıkla kullanılır. Ancak, özellikle gıda ile temas ettiklerinde veya mikrodalga fırında ısıtıldıklarında sağlığa zararlı kimyasalların salınmasına neden olabilirler. Bazı plastik kaplar, BPA adı verilen kimyasalı içerebilir. BPA, hormon sistemini bozarak endokrin sistemi etkileyebilir ve üreme sorunları, kanser ve çocuklarda gelişim bozuklukları gibi sağlık sorunlarına yol açabilir. Ftalatlar da hormon dengesini bozarak üreme sağlığı üzerinde olumsuz etkilere sahiptir.
