Unutkanlık testi, kişilerin hafıza ve bilişsel becerilerini değerlendirmek amacıyla yapılan testlerdir. Bu testler, unutkanlığın derecesini ve tipini belirlemeye yardımcı olabilir.
Unutkanlık testi genellikle bir nöropsikolog veya nörolog tarafından uygulanır. Ancak, internet üzerinde bazı temel unutkanlık testlerini de bulmak mümkündür. Unutkanlık testlerinde oldukça kapsamlı incelemek yapmak en ufak bir ayrıntıyı atlamamak hastalığın erkenden tanınması için son derece önemlidir. Bu nedenle hassas ölçeklerle testlerin yapılması gereklidir.
Unutkanlık testi (Kognoskopi) öncesinde basit birkaç soru ile kişinin etkilenmesi olası beyin bölgeleri değerlendirilerek o bölgelere ayrıntılı testler uygulanır. Bu testler dünyada yapay zekâ uygulamaları kullanılarak yapılmaya başlanmıştır. Akıllı yapay zeka temelli bir bilgisayar karşısında yaklaşık 2 saat süren bir test yapılmaktadır. Ülkemizde de sınırlı merkezlerde bu tür uygulamalar kullanılmaktadır.
Unutkanlık testi için kabaca beyin işlevleri arasında değerlendirilmesi gereken parametreler:
Bellek
Kısa Süreli Bellek: Bilgileri kısa bir süre için depolayıp hızlıca hatırlayabilme yeteneğidir. Bu genellikle birkaç saniyeden birkaç dakikaya kadar sürer. Örnek; Size 7 rakamlı bir telefon numarası söylendiğinde, bu numarayı kısa bir süre boyunca hatırlayabilmeniz ve sonra geri söyleyebilmeniz.
Çalışma Belleği: Bilgileri kısa süreliğine tutup aynı anda işlem yapabilme yeteneğidir. Bu, aktif olarak bilgiyi kullanma kapasitenizdir. Örnek: Size bir dizi sayı ve harf verildiğinde, bunları tersten söylemeniz istenirse (örneğin, “A3B7” dizisini “7B3A” olarak geri söylemek).
Uzun Süreli Bellek: Bilgilerin uzun süreli depolanması ve gerektiğinde geri getirilmesi yeteneğidir. Bu, günler, aylar veya yıllar boyunca bilgileri saklama kapasitenizdir. Bir hikayeyi dinledikten sonra bu hikayeyi birkaç gün veya hafta sonra hatırlayabilmeniz.
Episodik Bellek: Kendi hayatınızdaki kişisel deneyimleri ve olayları hatırlama yeteneğidir. Örnek: Geçen yılki doğum günü partinizde neler olduğunu hatırlamak.
Semantik Bellek: Genel bilgi, gerçekler ve kavramları hatırlama yeteneğidir. Bu, dünya hakkında bildiğimiz bilgiler ve anlamlar ile ilgilidir. Örnek: “Elma” kelimesinin ne anlama geldiğini ve bir meyve olduğunu bilmek.
Dikkat ve Konsantrasyon
Sürekli Dikkat: Uzun bir süre boyunca bir şeye dikkatini verip konsantre olabilme yeteneğidir. Yani, bir görevi baştan sona kadar dikkatini kaybetmeden yapabilme kapasitesidir. Bu yetenek, özellikle uzun ve monoton görevlerde önemlidir. Örneğin, uzun süreli bir ders dinlerken veya bir kitabı baştan sona okurken gereklidir.
Seçici Dikkat: Beynimizin, çevremizdeki birçok bilgi arasında sadece önemli olanlara odaklanabilme yeteneğidir. Yani, dikkatimizi gerekli bilgilere yönlendirip, gereksiz bilgileri göz ardı etme yeteneğidir. Örnek: Kalabalık bir kafede otururken, arkadaşınızın konuşmasına odaklanıp, çevredeki diğer sesleri görmezden gelmeniz.
Bölünmüş Dikkat: Aynı anda birden fazla göreve odaklanabilme kapasitesidir. Örnek: Yemek yaparken bir yandan da telefonda konuşabilmek.
Yürütücü İşlevler
Beynin planlama, problem çözme ve dikkat kontrolü gibi karmaşık düşünme süreçlerini yönetme yetenekleridir.
Planlama ve Organizasyon: Gelecek olayları planlayabilme ve organize edebilme yeteneğidir. Örnek: Bir haftalık market alışverişi listesini hazırlamak ve mağazada hangi reyonlardan ne alacağınızı önceden belirlemek. Bu sayede, alışveriş sırasında zaman kaybetmeden ve gereksiz ürünler almadan listeyi tamamlayabilirsiniz.
Problem Çözme: Problemleri çözebilme ve stratejiler geliştirme yeteneğidir. Örnek: Bilgisayarınızın çalışmadığını fark ettiğinizde, önce fişi kontrol etmek, sonra yeniden başlatmak, ardından teknik destek almak gibi adımları belirleyip uygulayabilmek.
Bilişsel Esneklik: Bir görevden diğerine geçebilme ve değişen kurallara uyum sağlama yeteneğidir. Örnek: Evde yemek yaparken aniden elektrik kesilirse, hemen alternatif olarak gazlı ocağı kullanarak yemeği pişirmeye devam etmek.
Başlatma ve İnhibisyon: Görevleri başlatabilme ve gereksiz eylemleri durdurabilme yeteneğidir. Örnek: Sabah uyanır uyanmaz elinizi yüzünüzü yıkamak gibi bir alışkanlığı hemen başlatabilmek (başlatma) ve canınız tatlı istediğinde sağlıklı bir diyet yapıyorsanız tatlı yemekten kaçınmak (inhibisyon).
Dil ve Sözel Yetiler
Sözel Akıcılık: Belirli bir süre içinde olabildiğince çok kelime üretebilme yeteneğidir. Örnek: Size 1 dakika süre verildiğinde, belirli bir harfle başlayan (örneğin “F”) mümkün olduğunca çok kelime söylemeniz istenir. Örneğin, “Fındık, Fıstık, Fener, Fil” gibi.
Adlandırma: Objeleri veya resimleri doğru bir şekilde adlandırabilme yeteneğidir. Örnek: Size bir resim gösterildiğinde, resimdeki nesneyi adlandırmanız istenir. Örneğin, bir elma resmi gösterildiğinde “elma” demeniz.
Sözel Anlama: Talimatları ve cümleleri anlama yeteneğidir. Örnek: Size “Kırmızı kareyi mavi üçgenin üzerine koy” gibi bir talimat verildiğinde, bu talimatı doğru bir şekilde yerine getirmeniz.
Görsel ve Mekansal Yetiler
Görsel Bellek: Görsel bilgileri hatırlama ve geri getirme kapasitesidir. Örnek: Size karmaşık bir şekil gösterildikten sonra, şekli hatırlayıp yeniden çizmeniz istenir. Örneğin, bir labirent veya detaylı bir figür gösterildikten sonra bunu hatırlayıp çizmeniz.
Mekansal Yönelim: Mekansal ilişkileri ve yönleri anlama yeteneğidir. Örnek: Bir haritada bulunduğunuz yeri ve gitmek istediğiniz yeri belirleyebilmeniz ve bu iki nokta arasındaki en iyi rotayı bulabilmeniz.
Yapısal Görsel Algı: Objeleri ve desenleri tanıma ve kopyalama yeteneğidir. Örnek: Size bir geometrik şekil gösterildiğinde, bu şekli aynı şekilde kopya etmeniz istenir. Örneğin, karmaşık bir desen gösterildikten sonra bu deseni kağıda aynen çizebilmeniz.
Motor ve Psikomotor İşlevler
Motor Koordinasyon: El-göz koordinasyonu ve ince motor becerilerinin uyum içinde çalışabilme yeteneğidir. Örnek: Küçük boncukları ipliğe dizmek veya bir iğneye iplik geçirmek gibi işler.
Psikomotor Hız: Basit görevlerde hız ve doğruluğu ölçen yetenektir. Örnek: Finger Tapping Testinde, belirli bir süre içinde parmağınızla olabildiğince hızlı bir şekilde bir düğmeye basmanız istenir. Bu, parmaklarınızın ne kadar hızlı ve doğru hareket ettiğini gösterir.
Duygusal ve Psikolojik Durum
Duygusal Durum: Depresyon, anksiyete ve diğer duygusal durumların değerlendirilmesidir. Örnek: Beck Depresyon Envanteri gibi testlerle, kişinin depresif duygularını ve belirtilerini ölçmek. Bu test, kişinin kendini nasıl hissettiği hakkında sorular sorar ve depresyon seviyesini belirler.
Kişilik Özellikleri: Kişilik özellikleri ve davranışsal eğilimlerin değerlendirilmesidir. Örnek: Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri (MMPI) gibi testlerle, kişinin kişilik yapısını ve davranışlarını anlamak. Bu test, farklı durumlarda nasıl davrandığınızı ve hissettiğinizi belirlemeye yardımcı olan sorular içerir.
Bu testler, genellikle birkaç saat süren bir değerlendirmenin parçasıdır ve kişinin bilişsel işlevlerinin kapsamlı bir profilini çıkarır.
Testlerin sonuçları, kişinin günlük yaşamda karşılaştığı zorlukları anlamaya ve uygun tedavi veya müdahale stratejileri geliştirmeye yardımcı olur.
Nöropsikologlar, bu test sonuçlarını analiz ederek kişinin bilişsel güçlerini ve zayıflıklarını belirler ve buna göre bir rapor hazırlar.
